Beatus, Beata, Beati
Gelukzalige personen in renaissance en barok
Gelukszoekers zijn we misschien allemaal, maar er zijn weinigen die zich ‘beatus’ (gelukzalig) kunnen noemen. Voor de
beoordeling of een persoon ‘beatus’ of zelfs ‘sanctus’ (heilig) genoemd kan worden, kent de Rooms-katholieke
kerk een lang traject. ‘Beatus’ kun je worden wanneer je aantoonbaar een wonder hebt verricht. Om ‘sanctus’
te zijn moet je minstens twee wonderen op je naam hebben. Het verschil tussen zalig en heilig is ook, dat een zalige betekenis heeft voor
een bepaald bisdom, een bepaalde regio of congregatie, terwijl een heilige betekenis heeft voor de hele wereldkerk.
Het Monteverdi Kamerkoor Utrecht laat in dit programma een aantal gelukzalige personen de revue passeren. Het zijn uiteenlopende
figuren: het is de eenvoudige man uit psalm 112 (‘Beatus vir’) en psalm 128 (‘Beati omnes’), die ‘
beatus’ is omdat hij ontzag heeft voor God. Het zijn de armen van geest, de onopvallenden, de verstotenen, die in de Zaligsprekingen
(‘Beati pauperes’) genoemd worden. En het zijn de personen die de kerkelijke status van ‘beatus’ of ‘
sanctus’ verworven hebben: Petrus, Laurentius, Ignatius, Maria Magdalena en last but not least: Maria zelf.
Tegen het einde van de 16e eeuw brak een muzikaal turbulente periode aan: de hoge kunst van de ingenieuze polyfonie, als afspiegeling
van een hemelse harmonie, maakte plaats voor de expressie van de menselijke emotie. Een regelrechte revolutie! De opera deed als nieuwe
werkvorm zijn intrede. Zangers zuchtten, snikten, huilden op het podium. Het publiek zuchtte, snikte en huilde mee. Maar tegelijkertijd
voltrok zich de overgang van het ene tijdperk (renaissance) naar het andere (barok) ook met een zekere geleidelijkheid. Het Monteverdi
Kamerkoor Utrecht geeft in dit programma een beeld van deze boeiende periode in de muziekgeschiedenis. Terwijl in het stemmenweefsel
van de renaissancistische muziek alle stemmen nog gelijkwaardig waren en samen een harmonie creëerden (‘Beati omnes’
van Ludwig Senfl), werd de samenklank in de nieuwe stijl vanuit de basstem bestuurd (‘Laetaniae della Beata Vergine’ van
Claudio Monteverdi). Eén stap verder en de compositie bestond feitelijk uit een (met akkoordtonen aangeklede) instrumentale bas
en een vocale solostem (‘O Petre Beatissime’ en ‘Beatae Maria Magdalenae’ van Lodovico da Viadana). Maar er
zijn ook componisten met twee paspoorten en zij zijn niet de minst interessante! Het zijn enerzijds componisten uit de late renaissance die
vaak een volledig verticaal gedachte harmonische schrijfwijze hanteren (‘Beati omnes’ van Melchior Robledo en ‘Cum
beatus Ignatius’ van Da Victoria). En het zijn anderzijds componisten uit de vroege barok die nog graag in de oude polyfone stijl
(‘prima prattica’) schrijven (‘Beati pauperes’ en ‘Beati omnes’ van Sweelinck, ‘Beatus
vir’ van Claudio Monteverdi). Zelfs Pitoni, enkele generaties later opvolger van Monteverdi als maestro aan de San Marco in
Venetië, laat zich nog graag inspireren door de meesters van de renaissance.
Programma
| Melchior Robledo [gestorven in 1586] |
Beati omnes (koor) |
| Ludwig Senfl ca.1486-ca.1542] |
Beati omnes (koor) |
| Jan Pieterszoon Sweelinck [1562-1621] |
Beati omnes (koor & orgel) |
| Lodovico da Viadana [ca. 1560-ca.1627?] |
O Petre Beatissime (koor & b.c.) |
| Thomas Preston [gestorven ca. 1559] |
Beatus Laurentius (orgel) |
| Da Victoria [1548-1611] |
Cum beatus Ignatius (koor) |
| Lodovico da Viadana [ca. 1560-ca.1627?] |
Beatae Maria Magdalenae (koor & b.c.) |
| Melchior Robledo [gestorven in 1586] |
Beatus vir (koor) |
| Jan Pieterszoon Sweelinck | Beati pauperes (koor & orgel) |
| Claudio Monteverdi [1567-1643] |
Beatus vir secondo (koor met b.c.) Laetaniae della Beata Vergine (koor met b.c.) |
| Giuseppe Ottavio Pitoni [1657-1743] |
Beata es Virgo (koor met b.c.) |
Concerten
| Zo 7 okt, 15.30 u | Grote of Martinikerk, Doesburg |
| Za 3 nov, 15.00 u | Catharinakerk, Eindhoven |
| Zo 11 nov, 12.00 u | Grote of Barbarakerk, Culemborg |
| Vr 16 nov, 20.15 u | Pieterskerk, Utrecht |
Mede mogelijk gemaakt door
| kfHein, Fonds |
| Elise Mathilde Fonds |
| Carel Nengerman Fonds |
| VSB Fonds |
Medewerkenden
| Klaas Vellinga | Orgel |
| Maria Vahervuo | Violone |