Claudio Monteverdi (15 mei 1567 – 29 nov. 1643)
Als leerling van Ingegneri leerde hij de contrapuntische stijl voortreffelijk beheersen, zoals zijn eerste composities, madrigalen (1583) bewijzen. In 1590 aan het hof te Mantua als zanger en violist aangesteld kwam hij zeer in de gunst; hij werd er in 1601 kapelmeester. In 1613 werd hij met grote onderscheiding kapelmeester aan de S. Marco te Venetië; hij vervulde dit ambt tot aan zijn dood.
Ondanks zijn kerkelijke betrekking ligt de historische betekenis van Monteverdi op het gebied van de opera. Als muziekdramaticus knoopte hij aan bij zijn Florentijnse voorgangers: Peri en Caccini. Voorbeelden van deze stijl, die zich toelegde op een expressief recitatief, geven de ‘Lamento’ (Klacht) uit ‘Arianna’ (1608) en het verhaal van de bode uit Monteverdi’s ‘Orfeo’ (1607), de eerste thans nog treffende stukken, die de opera voortbracht. Naar huidige normen gerekend is deze ‘Lamento’ muzikaal nog zeer simpel, doch in de eenvoudige melodieën en harmonieën hoort men een zuiver en edel gevoel, dat volkomen past bij de dramatische situatie. In de daarop volgende opera’s ontwikkelde de muziek voor de hoogtepunten van het drama zich tot arioso-achtige episodes, die als voorlopers van de aria’s der volgende generaties een ontwikkelingsfase betekenen. Dat zulke arioso’s ons veel nader staan, bewijst het wiegelied van Arnalta uit ‘L’incoronazione di Poppea’, zijn laatste opera, geschreven toen hij 75 jaar oud was. Als operacomponist was Monteverdi modern: hij schreef deze werken in een instrumentaal-vocale stijl, die aan het begin van zijn ontwikkeling stond en voor ons nogal primitief aan doet. Dit geldt ook voor ‘II Combatimento di Tancredi et Clorinda’, het eerste wereldlijke oratorium uit de literatuur.
Monteverdi schreef voorts veel missen en motetten in kunstige koorstijl maar met basso continuo; de prachtige madrigalen zijn echter a capella. De zeer belangrijke Vesperpsalmen zijn daarentegen voor soli, koor en orkest; het hoogtepunt daarvan is de ‘Vespro della Beata Vergine’ (1610).